Spacery teatralne literacko-historyczne to projekt naszej fundacji realizowany we współpracy z Teatrem Zagłębia i gronem miłośników historii i literatury w drugiej połowie 2020 roku. Chcemy Państwa zaprosić na 10 spacerów poświęconych historii Sosnowca, podczas których będziecie mogli razem z nami odkryć niesamowite historie.
Mogłoby się wydawać, że nie ma nic ciekawego w spacerowaniu po dużym mieście, ale oprowadzający po Sosnowcu pasjonaci udowodnią, że jest inaczej. Często nasze przemieszczanie się po mieście jest pospieszne, nie zauważamy przez to nierzadko pięknych elementów architektury. Czasem do zainteresowania miastem nakłonić może książka, której akcja dzieje się w danym mieście.
W przypadku naszych spacerów będziemy starali się łączyć lokalne historie, ciekawe opisy literackie i niezwykłe miejsca na trasie wędrówki.
EDYCJA 2021
W roku 2021 Fundacja Szafa Gra zorganizowała sześć spacerów po Sosnowcu. Wszystkie cieszyły się ogromnym zainteresowaniem. Prowadzili je przewodnicy, który są jednocześnie popularyzatorami lokalnej historii i literatury: Tomasz Grząślewicz, Grzegorz Onyszko i Mateusz Jaruszewski. Każdy ze spacerów został utrwalony na fotografiach.
Spacery były zróżnicowane tematycznie, jednak związane były z „Przewodnikiem po żydowskim dziedzictwie Sosnowca”, który ukazał się w 2021 roku, a którego współautorami byli przewodnicy i fotografowie skupieni wokół inicjatywy I Like Zagłębie.
W ramach promocji przewodnika odbyły się następujące spacery:
Dom wieczności przy ulicy Gospodarczej był oprowadzaniem po kirkucie, gdzie można było zobaczyć macewy, które jakimś cudem przetrwały okres wojenny. Znajduje się też na tym cmentarzu też wyjątkowy nagrobek – ohel rabina Awrahama Meira Gitlera. Jest tam też pomnik ofiar hitleryzmu.
Getto otwarte 1939-1943 to spacer po centrum Sosnowca, które w pewnym sensie było w tym okresie otwartym gettem. Mimo, iż ludność żydowska nie była tu więziona to jednak szykanowano ją w inny sposób.
Czy Modrzejów był sztetlem? To pytanie zadawali sobie uczestnicy spaceru po sosnowieckiej dzielnicy, która kiedyś była samodzielnym żydowskim miastem. Miało ono kiedyś ogromne znaczenie, choćby ze względu pobliską granicę carskiej Rosji i Prus.
Opowieści starososnowieckie to wędrówka po terenie dawnego małego getta w dzielnicy Stary Sosnowiec. To tutaj początkowo zgromadzono ludność żydowską przed utworzeniem getta na Środuli.
Środula – dzielnica zamknięta – miejsce, gdzie stłoczono całą ludność Sosnowca żydowskiego pochodzenia i skąd wysłano ich do Auschwitz.
Od Oppenheima do Szpilmana spacer po centrum Sosnowca szlakiem znanych sosnowiczan żydowskiego pochodzenia.
Odbywające się w roku 2021 spacery teatralne literacko-historyczne zostały dofinansowane przez Miasto Sosnowiec w zakresie wsparcia kultury.
Organizatorem ich była Fundacja Szafa Gra. Partnerem projektu był Teatr Zagłębia w Sosnowcu. Patronat medialny I Like Zagłębie i 41-200.pl.
EDYCJA 2020
W okresie od lipca do października proponujemy następujące spacery:
1) ”Kiedy Ostrowy Górnicze były Niemcami” (23.07. g. 17.00)
Jedna z najbardziej malowniczych dzielnic Sosnowca, o pięknej historii, z wieloma zachowanymi zabytkami takimi jak dawna gospoda zbudowana w stylu zakopiańskim, szkoła, zespół budynków urzędniczych, czy też ambulatorium.
W Ostrowach Górniczych toczyły się też zacięte walki w styczniu 1945 roku, czego pamiątką jest obelisk. Jest też na skraju lasu miejsce pamięci, gdzie spoczęli zamordowani w lutym 1945 roku przez ludzi związanych z władza ludową rodzina Mackiewiczów i Jerzy Piwowarczyk.
Na terenie Ostrów Górniczych znajdują się nadal liczne ślady po dawnych zakładach przemysłowych… Pomoże je nam odszukać Grzegorz Onyszko – przewodnik, historyk i publicysta.
Zbiórka: Biblioteka Miejska ul. Gałczyńskiego 38 (Ostrowy Górnicze).
2) ”Śladami 25 tysięcy mieszkańców Sosnowca” (30.07. g. 17.00)
Przedwojenny Sosnowiec stanowił swoisty tygiel kulturowy. Oprócz Polaków, największą grupę narodowościową stanowili Żydzi, choć nie brakowało też Francuzów, Rosjan czy Niemców. Wszyscy oni mieszkali obok siebie. Podczas II wojny światowej większość sosnowieckich Żydów zginęła w zorganizowanej przez Niemców zagładzie. Ci, którzy przeżyli osiedlali się często w miejscach gdzie zastał ich koniec wojny. Mało który z ocalałych zdecydował się wrócić do Sosnowca. To o nich wszystkich będzie ta opowieść…
Wycieczka będzie przebiegać szlakiem sosnowieckiej społeczności żydowskiej po terenie śródmieścia Sosnowca. Odwiedzimy miejsca związane z żydowskim życiem religijnym, gdzie były mykwy, domy modlitwy, synagogi, zobaczymy miejsca związane z chasydyzmem, ortodoksyjnymi czy reformowanymi Żydami. Oczywiście nie zabraknie wspomnień o znanych żydowskich mieszkańcach miasta tj. Władysławie Szpilmanie, Jakubie Zimie czy Belli Darvi.
Będziemy też mówić o życiu codziennym, panujących zwyczajach, czy życiu społeczno-polityczno-kulturalno-sportowym i jego przejawach w postaci żydowskich organizacji, klubów i stowarzyszeń.
Zbiórka: Parking przy Teatrze Zagłębia (ul. Teatralna 4)
3) ”Tajemnicze Zagórze” (09.08. g. 10.00)
Zagórze należy do najstarszych miejscowości Zagłębia Dąbrowskiego. Pierwsze zapiski o „villa Zagore” pochodzą z roku 1228, ale już na długo wcześniej funkcjonowała tutaj osada hutnicza, w której wytapiano ołów i srebro. Podczas wycieczki zobaczymy to szczególne miejsce.
Poznamy również znajdujący się po sąsiedzku gródek rycerski, który wraz z terenem wczesnośredniowiecznej huty jest najlepiej przebadanym archeologicznie obszarem Sosnowca. Poznamy nieprzeciętne walory przyrodnicze łąk położonych w obszarze źródliskowym Potoku Zagórskiego. Dowiemy się co łączy piękne modraszki z wścieklicami i krwiściągiem. Zobaczymy także miejsca związane z narodowymi powstaniami: Kościuszkowskim, Listopadowym, Styczniowym, Warszawskim. Zobaczymy dworek, do którego podczas I wojny światowej przyjeżdżał Józef Piłsudski, pójdziemy pod Pomnik Nieznanego Żołnierza. Zajrzymy do tajemniczej Akowskiej kaplicy zwanej nie bez powodu onegdaj „Ciemną”. Znajdziemy się w miejscu, gdzie wedle legendy pośród świętego gaju wznosiła się pogańska gontyna. Zawędrujemy na Barani Cmentarz, pod pałacyk Mieroszewskich oraz do najstarszego parku w Sosnowcu.
Zanim zakończymy naszą wycieczkę w Metzu, zajdziemy na Browar, przemierzymy Małe Ateny, Rzucimy okiem na Amoenę, Dębnik i Gać. Zwiedzimy również najstarszy kościół w naszym mieście oraz kilka innych interesujących pod względem przyrodniczo-kulturowym zakątków. Wszystko to zostanie okraszone legendami oraz opowieściami mającymi swe korzenie pośród starych ludowych przekazów.
Wędrówkę poprowadzi Artur Ptasiński – przewodnik, regionalista, autor licznych publikacji, źródło wiedzy na temat historii Sosnowca.
Czas trwania wycieczki – około 3 godziny, długość trasy – do 3 km.
Zbiórka: Kościół pw. św. Joachima, ul. Popiełuszki 46 (Zagórze).
4) ”Architektura Sosnowca” (27.08. g. 17.00)
Ze względu na wielokulturowość i swoje przygraniczne niegdyś położenie na terenie Sosnowca można znaleźć wiele stylów architektonicznych. Od stylów historyzujących, czyli neorenesansu, baroku poprzez styl neoromański aż po styl modernistyczny i jego odmiany.
Podczas spaceru poznają Państwo twórców sosnowieckiej architektury, którzy niejednokrotnie działali też na obszarze obecnej Polski. Zobaczymy też przeobrażenia, jakie zaszły w śródmieściu Sosnowca i jego substancji na przestrzeni niemal 170 lat.
Spacer poprowadzi Grzegorz Onyszko – historyk, autor licznych publikacji regionalnych oraz przewodnik.
Zbiórka: Parking przy Teatrze Zagłębia (ul. Teatralna 4)
5) ”Drużyna Sosnowiec” (05.09. g. 13.00)
Największym sukcesem sosnowieckiego sportu drużynowego było zdobycie przez siatkarzy Płomienia Milowice w roku 1978 Pucharu Europy Mistrzów Krajowych. Spośród sosnowieckich drużyn najwięcej Pucharów Polski w piłce nożnej wcale nie zdobyli piłkarze Zagłębia, a piłkarki Czarnych Sosnowiec. Gdzie swoje mecze grywali piłkarze ręczni, a gdzie koszykarze? Gdzie mieściło się boisko klubu Makabi, a gdzie w Victorii Sosnowiec mecze grywał Jan Kiepura? Wszystko to, a nawet o wiele więcej dowiedzą się uczestnicy sobotniego spaceru.
Spacer poprowadzi Mateusz Jaruszewski pasjonat sportu od wczesnego dzieciństwa i miłośnik historii, a zwłaszcza tej lokalnej.
Zbiórka: Zbiórka: Hala Sportowa, ul. Baczyńskiego 4 (Milowice)
6) ”Sosnowiec 1899″ (19.09. g. 10.00)
Zbliża się koniec XIX wieku. Zasnuty fabrycznym dymem Sosnowiec ma już kilkadziesiąt tysięcy mieszkańców, dworzec kolejowy o dużym znaczeniu strategicznym, teatr, nowoczesny szpital, dziesiątki sklepów i magazynów, jednak ciągle nie może doczekać się praw miejskich. Ludzie i konie grzęzną w błotnistych ulicach bez nazw, przy których rosną chaotycznie budowane kamienice.
W takich okolicznościach Stanisław Jermułowicz wydał „Rocznik Sosnowiecki i Kalendarz na rok 1899”, czyli skarbnicę wiedzy dla każdego badacza dziejów miasta. Zapraszamy na spacer, którego trasa została w całości oparta na treści „Rocznika” – źródłem informacji są reklamy, felietony, anegdoty, informacje praktyczne, opisy, wspomnienia i notki biograficzne w nim zawarte.
Czy uda nam się choć trochę przywołać ducha Sosnowca z tamtych czasów?
Naszym przewodnikiem będzie Tomasz Grząślewicz – tłumacz i redaktor portalu „I Like Zagłębie”, współautor wydawnictwa „Śladami prozy Zbigniewa Białasa. Przewodnik literacki po Sosnowcu”, człowiek słusznie zafascynowany dziełem Jermułowicza.
„Rocznik Sosnowiecki i Kalendarz na rok 1899” pochodzi z nieocenionych zbiorów MBP Sosnowiec – Zagłębiowska Mediateka. Można tam znaleźć wiele skarbów – zachęcamy Państwa do poszukiwań!
Początek i koniec trasy: Teatr Zagłębia (ul. Teatralna 4)
Termin: sobota 19 września, godz. 10.
Czas trwania: ok. 2,5 h
Dystans: 5 km
7) ”Dzień Korzeńca – Pola szuka rynku” (03.10. g. 10.00)
„Dzień Korzeńca” to święto miłośników twórczości Zbigniewa Białasa i historii Sosnowca. Jego trzy pierwsze edycje odbywały się w ostatnich dniach czerwca. W tym roku, z uwagi na pandemię tradycyjny spacer historyczno-literacki został przełożony o kilka miesięcy, ale oto nadchodzi wielkimi krokami.
Czy Pola Negri znalazła w Sosnowcu rynek? Gdzie Eugeniusz hrabia Dąmbski mógł chodzić do krawca? Kim był pierwszy polski burmistrz Sosnowca? „IV Dzień Korzeńca” to wędrówka śladami powieści „Puder i pył”, w trakcie której poznacie kawałek Sosnowca z roku 1919 oraz… niespodzianka!
Naszymi przewodnikami będą Tomasz Grząślewicz – tłumacz i redaktor portalu „I Like Zagłębie”, współautor wydawnictwa „Śladami prozy Zbigniewa Białasa. Przewodnik literacki po Sosnowcu” oraz Grzegorz Onyszko– przewodnik, historyk, regionalista, autor książek i artykułów o Zagłębiu Dąbrowskim.
Początek i koniec trasy: Teatr Zagłębia (ul. Teatralna 4)
Termin: sobota 3 października, godz. 10.
Czas trwania: ok. 2 h
Dystans: ok. 3 km
8) „Sosnowiec jest takim miastem jak Londyn, Paryż, Wiedeń…” (10.10. g. 10.00)
W roku 1938 ukazała się powieść pod intrygującym tytułem „Sosnowiec jest takim samym miastem jak Londyn, Paryż, Wiedeń”. Jej autor Edward Kudelski (1910-1986) urodził i wychował się w Sosnowcu. Nie jest to z pewnością wybitne dzieło literackie, jednak ze względu na bardzo drobiazgowe opisy fabrycznego Konstantynowa, kamienic, mieszkańców i rytmu życia dzielnicy – wartość poznawcza książki jest bezcenna.
Zapraszamy na spacer pt. „Sosnowiec jest takim samym miastem jak Londyn, Paryż, Wiedeń” w sobotę 10 października. Ślady powieści na Katarzynie, Konstantynowie i Pogoni zbadał i pokaże nam Tomasz Grząślewicz – tłumacz i redaktor portalu „I Like Zagłębie”, specjalista od podróży po Sosnowcu szlakami starszych i nowszych tekstów literackich.
Początek i koniec trasy: dawny Hotel Sielce, Sosnowiec ul. Staszica 6
Termin: sobota 10 października, godz. 10
Czas trwania: ok. 2 h
Dystans: 3,5 km
9) ”Od Portu Niweckiego do Trójkąta Trzech Cesarzy” (21.10. g. 17.00) – wydarzenie online
Biała i Czarna Przemsza od niepamiętnych czasów stanowiły szlaki żeglowne. W czasach, gdy sieć dróg lądowych była bardzo mizerna przewożono tędy ludzi, ziemiopłody, drewno, sól oraz urobek kopalń kruszcowych. W dobie rozwoju przemysłu na przemszańskich galarach spławiano w dół Przemszy i Wisły największe bogactwo Śląska i Zagłębia – węgiel kamienny. Przez pewien czas w tym szczególnym miejscu zbiegały się granice trzech europejskich. Mocarstw. O żegludze, która łączy i granicach, które dzielą będzie ta opowieść.
Niestety będzie to opowieść w formie fotorelacja opatrzonej tekstem. Ze względu na bezpieczeństwo uczestników i przewodników postanowiliśmy planowany wcześniej spacer w formie tradycyjnej przenieść na formę online.
Opowieść przygotuje Artur Ptasiński, a fotorelacją uraczy nas Maciej Stobierski.
10) ”Wędrówka szlakiem teatrów w Sosnowcu” (25.10. g. 11.00) – wydarzenie online
W trakcie spaceru poznają państwo nieznane dotychczas fakty o Teatrze Zagłębia oraz dowiemy się, co z tym obiektem miały wspólnego… konie. Opowiemy również o innych obiektach teatralnych funkcjonujących na terenie obecnego miasta od lat 20. XIX wieku do roku 1945. Napiszemy także o powstaniu i funkcjonowaniu tutejszego żydowskiego życia scenicznego.
Poznamy tajemną działalność kabaretów w czasach carskich.
Będzie to opowieść w formie fotorelacji opatrzonej tekstem. Ze względu na bezpieczeństwo uczestników i przewodników postanowiliśmy planowany wcześniej spacer w formie tradycyjnej przenieść na formę online.
Opowieść przygotuje Grzegorz Onyszko, a fotorelacją uraczy nas Maciej Stobierski.
Miejsca startów spacerów oraz bliższe informacje znajdziecie Państwo w wydarzeniach facebookowych na naszym fanpage fundacyjnym oraz na stronach naszych partnerów medialnych I like Zagłębie oraz 41-200.pl.
Dodajmy, że udział w spacerach jest bezpłatny, organizator nie prowadzi też zapisów.
Spacery teatralne literacko-historyczne zostały dofinansowane w ramach otwartego konkursu ofert na realizację w 2020 r. zadań publicznych Miasta Sosnowca w zakresie kultury.
Zachęcamy do zapoznania się z tematyką oraz dokładnymi datami naszych spacerów i mamy nadzieję, że do zobaczenia w Sosnowcu! 🙂
Uczestnicy biorą udział w spacerze na własną odpowiedzialność. Organizator nie zwraca kosztów przejazdu i ubezpieczenia. W związku z zagrożeniami Covid-19 prosimy o zastosowanie odpowiednich środków bezpieczeństwa, w tym o zachowywanie pomiędzy uczestnikami odległości 1,5m.